نشست «عصر قالی آذربایجان» به همت اتاق بازرگانی تبریز و اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف آذربایجانشرقی با حضور جمعی از فعالان، پیشکسوتان، اساتید، دانش آموختگان و دانشجویان صنعت فرش در اتاق بازرگانی تبریز برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی تبریز، امید بنام، دبیر سلسه نشست های عصر قالی، در این نشست بر لزوم ایجاد موزه دستبافته ها در شهر تبریز تأکید کرد و خواستار تکمیل ساختمان نیمهکاره موزه شد.
وی با بیان اینکه سالهاست در شهرهای تهران، مشهد، گنبد کاووس و... کتابخانه تخصصی در حوزهی دستبافته ها دایر است، خواستار ایجاد کتابخانه تخصصی در این زمینه در شهر تبریز شد.
بنام با اشاره به مباحث طرح شده در نشست های قبلی در زمینه قالی شکارگاه، شیخ صفی، ترنج و باغ بهشت، افزود: در این نشست به معرفی قالی آنهالت که در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری میشود، میپردازیم. این موزه یکی از بزرگترین موزههای جهان است و 50 تخته قالی ایرانی در این موزه نگهداری میشود و قالیهای امپراطور و آنهالت در بخش اسلامی این موزه گسترده هستند.
وی تشریح کرد: در وب سایت موزه متروپولیتن صراحتاً محل بافت قالی آنهالت، شهر تبریز معرفی شده است. این قالی در نیمه اول قرن 16 بافته شده است که به دوره شاه طهماسب اشاره دارد و شاه طهماسب در سالهای 930 الی 948 هجری قمری سلطنت داشت که بعدها این قالی به دست عثمانیها میافتد. از ویژگیهای این قالی 12 طاووس داخل قالی نقش بسته است و ترنج قالی بخصوص نشاندهنده سبک و شیوه طراحی قالی در دوران شاه طهماسبی تبریز است. این قالی از سال 1946 میلادی به موزه متروپولیتن «امانت» داده شده است، یعنی در مالکیت موزه نیست، مالک اصلی آن بنیاد ساموئل کرس است.
بنام با بیان اینکه دو مقاله در مورد این قالی نوشته شده است، متأسفانه در "بازبافی" از این قالی در اصفهان تغییرات اساسی در طراحی، رنگ بندی و... اعمال شده است.
سند، نوشتهای که بتوان به آن تکیه کرد
حسن اسودی، تاریخپژوه، بر لزوم نگهداری اسناد و آشنایی با روشهای اصولی حفظ، نگهداری و مرمت اسناد تاریخی تأکید کرد و افزود: در سال 1349 سازمان اسناد ملی در تهران تأسیس شده است و در تبریز هم در سال 1365 تأسیس شده است، در حالی که در کشورهای فرانسه و انگلیس در قرن 18 و در هندوستان در سال 1876 چنین سازمانی که مسئولیت آرشیو اسناد را به عهده داشتند، ایجاد شده است. در دوره قاجار پادشاهان با سفر به فرنگ و مشاهده چنین سازمانهایی به فکر ایجاد آن در ایران شدهاند.
وی گفت: اولین کارگاه چاپ در کشور در تبریز تأسیس شد که بیشتر کاغذها نیز روسی بودند.
اسودی بیان کرد: یک برگ نوشته شده میتواند سند باشد، ولی هزاران کاغذ نمیتواند سند تلقی شود؛ به عبارتی به هر نوشتهای که بتوان استناد و تکیه کرد، سند نامیده میشود. هر نوع تفکر و ایدهی دارای ارزشی سند است و این سند میتواند روی کاغذ، سینی یا قالی باشد.
وی در ادامه به تشریح عوامل تخریبکننده سندهای کاغذی پرداخت و افزود: اگر اسناد به صورت درست و اصولی نگهداری شوند، عمرشان طولانی میشود، اما اگر درست نگهداری نشوند، از بین خواهند رفت. از عوامل تخریبکننده سند میتوان به نور دارای اشعه ماوراء بنفش، رطوبت، آلودگی هوا و موجودات زنده شامل میکروارگانیسم و ماکروارگانیسم اشاره کرد، اما انسان بیشترین تأثیر مخرب از نظر فکری و تاریخی را روی کاغذها و اسناد تاریخی دارد.
اتاق بازرگانی تبریز، یک نهاد محوری در ساختار شهری با کارکردی فراتر از یک نهاد اقتصادی
محمدسعید کرمزاده، محقق و تاریخپژوه، در این نشست به موضوع بازشناسی کارآفرینان قالی آذربایجان در اتاق تجارت تبریز در دوره قاجار و پهلوی پرداخت.
وی با اشاره به اهتمام جدی اتاق تبریز در چند سال اخیر برای شناساندن هر چه بیشتر فعالان و تاجران شهر تبریز که به نوعی کنشگران اقتصادی شهر بودند، افزود: تعدادی از فعالان حوزهی فرش که به خصوص در چهار دهه طلایی(در دو دهه انتهایی دوره قاجار و دو دهه ابتدایی دوره پهلوی) نقش جدی داشتند، باید معرفی شوند.
کرمزاده ادامه داد: بخش زیادی از منتخبین اتاق تبریز طی ادوار، بهطور مستقیم یا غیرمستقیم در حوزه تولید و تجارت قالی فعال بودند. در عمر صد و هفتاد ساله اتاق تبریز افراد بسیاری هستند که متأسفانه اطلاعات کاملی از آنها در اختیار نداریم. از جمله تجار خارجی مقیم تبریز که عضو اتاق تبریز بودند، مثل هیلدبراند فرانسیس استیونس، تاجر مشهور انگلیسی که مدتی ریاست مشترک اتاق تجارت و صناعت تبریز را هم به عهده داشته است، یا مسیو گزبرگ که احتمالاً از مدیران کمپانی پتاگ آلمان در تبریز بود و برادران زیگلر که از مهمترین تجار و تولیدکنندگان قالی در ایران بودند.
وی اضافه کرد: بین اعضای اتاق تجارت تبریز افراد بسیاری بودند که بخشی از فعالیتشان به صادرات قالی اختصاص داشته و در حوزههای دیگری هم فعال بودند؛ مثل حاج محمدتقی بیتالله، میرزا جواد آقای اصفهانی، میرزا علیاکبر آقای بافتهای، حاج علی فتحاللهزاده و حاج حسن حریزی.
قالی به دلیل ساختار اصلی، کالای هنری است
حسین باقر دایی تأکید کرد: قالی به دلیل ساختار اصلی، کالای هنری محسوب میشود و در طول زمان اکثر قالیهای هنری از بین رفته است و در اثر تجارتهای امروزی بهتدریج از سمت قالیهای سنتی به طرف قالیهای فعلی پیش رفتهایم و یکی از دلایل این موضوع، فراموش شدن تولیدکنندگان قبلی است، ولی تعداد زیادی ناشناخته و مهجور ماندهاند.
در ادامه این نشست، با پخش خلاصه مستندی تلویزیونی به معرفی 3 خاندان تولیدکننده قالی آذربایجان پرداخته شد. در این مستند اشاره شد که قدمت قالی تبریز به دوره تیموری و سلجوقی و سپس صفویه برمیگردد و برخی از بزرگان صنعت فرش و قالی شهر تبریز را معرفی میکرد.
خاندان صدقیانی از برجستهترین شخصیتهای تبریز بود و در محله دوهچی محل زندگی خاندان صدقیانی بود که به صنعت فرش علاقه فراوانی داشت. طرح شکارگاه بر روی نقش ماهی و دارای کتیبه حاج کریم صدقیانی از شاهکارهای خاندان صدقیانی بود.
ابوالقاسم جوان در میدان کاهفروشان(سامان میدانی) در سال 1279 در کوچه سیدالاسلام هم زمان با انقلاب مشروطیت به دنیا آمد. همراه برادرش در سال 1301 به برپایی 3 دار قالی اقدام کرد. حاج ابوالقاسم جوان در سال 1351 فوت کرد و در گورستان وادیاسلام قم دفن شد.
خاندان اعلاباف؛ حاج حسن اعلاباف بنیانگذار فرش دستباف اعلاباف بود که در تبریز و سردرود حدود 200 دار قالی داشت. وی تأکید بر بهترین تولید داشت؛ ابتدا مارک"اعلاباف رنگرز" بود که سپس به "اعلاباف تبریز" تغییر نام یافت. از قالی های اعلاباف میتوان به طرحهای افسانه زندگی، قالیچه محبتآمیز، شکارگاه، چهار فصل، قضاوت سلیمان، موج دریا، سرتاسر، ترمه، لچک و... اشاره کرد.
در ادامه این نشست از "رسانه اقتصادی و اجتماعی دستبافته" www.dastbafte.comکه رسانه تخصصی حوزه دستبافته ها استT رونمایی شد.
در پایان از داریوش امین افشار، حسین باقر دایی، محمد سعید کرمزاده و حسن اسودی تجلیل شد.
آلبوم تصاویر نشست عصر قالی آذربایجان